H αρετή και το ήθος στην εξάσκηση της επιχειρηματικότητας

Tου Χρήστου Ν. Μουρούτη 

(cm@arceland.net)

[To κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στις 10/11/2011 στην ηλεκτρονική εφημερίδα BgVesti.com στα Βουλγαρικά. Αυτό το κείμενο αποτελεί πιστή απόδοση του βουλγαρικού κειμένου, που απευθύνεται σε Βούλγαρους αναγνώστες]

Πριν μερικά χρόνια μου κίνησε την προσοχή η ύπαρξη ενός νόμου στις ΗΠΑ, που αφορά κάθε Αμερικάνο πολίτη ή εταιρεία που δραστηριοποιείται και ονομάζεται FCPA ή αναλυτικά Foreign Corrupt Practises Act. O νόμος αυτός προβλέπει, μέσω ποινικής διαδικασίας, σημαντικές ποινές σε αμερικανούς πολίτες σε περίπτωση που χρησιμοποιήσουν πρακτικές διαφθοράς, στα πλαίσια των συναλλαγών τους σε οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη. Τότε ήταν η εποχή που σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες ήταν εφικτό να δικαιολογήσει μιά επιχείρηση μέχρι και το 3% του κύκλου εργασιών της χωρίς παραστατικά, δηλαδή, με άλλα λόγια η νομοθεσία είχε λάβει υπόψιν ότι στα πλαίσια της επέκτασής της, μιά εταιρεία ίσως θα χρειαστεί «να λαδώσει» για να μπορέσει να επεκταθεί σε νέες δραστηριότητες.

Φυσικά ούτε το ένα σύστημα είναι σωστό ούτε το άλλο. Οι επιχειρήσεις πρέπει να προχωρούν, η δραστηριότητά τους να εξαπλώνεται και σε κάποιες περιπτώσεις, να μην αποκλείονται από διαγωνισμούς ή δραστηριότητες όπου ο αθέμιτος ανταγωνισμός είναι παρών. Με αυτό τον τρόπο, οι Ευρωπαϊκές εταιρείες, επεκτάθηκαν σε χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης και συνεχίζουν να επεκτείνονται έτσι σε χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής, όπου οι όροι και οι προϋποθέσεις επιτρέπουν συμφωνίες «κάυτω από το τραπέζι».

Η ποινικοποίηση για τους Αμερικανούς πολίτες δημιουργεί το πλεονέκτημα ότι η εξάπλωση Αμερικανών σε διεθνείς δραστηριότητες «ηθικοποιείται», αλλά ταυτόχρονα, εμποδίζει κάποιες εταιρείες στην συμμετοχή τους σε έργα όταν απέναντί τους βρίσκονται εταιρείες που έχουν την δυνατότητα να δράσουν με υπόγεια μέσα και να κερδίσουν τέτοια έργα. Ας δούμε για παράδειγμα, πόσα έργα κέρδισε η Siemens με την πρακτική της να εξαγοράζει διεθνώς πολιτικούς και δημοσιογράφους, μέχρι τη στιγμή που αυτό το σύστημα που είχε δημιουργήσει δεν είχε άλλη δυνατότητα επέκτασης και τελικά κατέπεσε από μόνο του, παρασύροντας δεκάδες άτομα στην πορεία του. Εκλεισε ωστόσο πολλές πόρτες για άλλες εταιρείες που πιθανόν να κέρδιζαν την Siemens, αν την ανταγωνίζονταν σε συγκεκριμένους διαγωνισμούς.

Η αίσθηση και η πρόθεση του να ενεργείς με πρακτικές ήθους στην επιχειρηματικότητα δεν δημιουργείται μέσα από αυστηρούς νόμους αλλά από συστήματα παιδείας και εκπαίδευσης που είναι απαραίτητα, όσο ποτέ, στην κοινωνία μας. Οι αυστηροί νόμοι ενεργούν ως ανάχωμα, ως τοίχος προστασίας της πρόθεσης ενός ατόμου να ξεφύγει από την οργανωμένη οδό για να επιτύχει ένα επιχειρηματικό αποτέλεσμα.

Το ήθος διδάσκεται από την οικογένεια, την κοινωνία και το εκπαιδευτικό σύστημα. Στούς τρείς αυτούς πυλώνες θα πρέπει η κοινωνία μας να δώσει προσοχή ώστε να δημιουργήσει καλύτερους επιχειρηματίες που ενεργούν με βάση την ηθική και όχι με βάση τον εύκολο πλουτισμό μόνον. Επιχειρηματίες που θα βάζουν την κοινωνική ανάπτυξη και το όφελος των πολλών πάνω από την προσωπική τους ευημερία. Ή καλύτερα επιχειρηματίες που θα έχουν τη δυνατότητα να κατανοήσουν ότι το προσωπικό τους όφελος είναι απόλυτα συνδεδεμένο με το κοινό.

Σήμερα η κοινωνία μας έχει σοβαρό πρόβλημα πάνω σε αυτό το ζήτημα. Το πρόβλημα δεν υπάρχει μόνον στη Βουλγαρία αλλά και σε άλλες χώρες. Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι κλειστές κοινωνίες αντιμετώπιζαν αυτό το ζήτημα με την ισχυροποίηση της αρετής στη βάση της θρησκευτικής μάθησης, κάτι που ακόμα ισχύει στις φτωχές ισλαμικές κλειστές κοινωνίες. Βέβαια η θεώρηση του Ισλάμ, ο τρόπος εφαρμογής του σε ορισμένες περιοχές μέσω φανατικών και η θεώρηση της Χριστιανικής λογικής είναι τελείως διαφορετικοί κόσμοι. Η Βουλγαρική κοινωνία στηρίζεται στη βάση της Χριστιανικής θεώρησης με τη μεγάλη ζημιά που ωστόσο έγινε τα 45 χρόνια που η χώρα είχε κομμουνισμό, ένα σύστημα το οποίο επιβράβεβε όχι τον άξιο, αλλά τον κομματικό παράγοντα και τον καταδότηα αυτού που δεν ακολουθεί την κομμουνιστική (έστω και παράλογη) λογική.

Ομως τα πράγματα δεν είναι τόσο τραγικά όσο πολλοί νομίζουν. Η κοινωνία σταδιακά αρχίζει να μεταλλάσεται και να βρίσκει τον τρόπο της ηθικής λειτουργίας που βασίζεται πάνω στην αρετή και στον ανθρωπισμό. Άποψή μου είναι ότι σε αυτό έχει συντελέσει αρχικά η χαμηλή φορολογία που δίνει στον πολίτη την ευκαιρία να κατανοήσει ότι έστω ένα 10% είναι ένα λογικό νούμερο για το «κοινό καλό» και για την πρόοδο της χώρας και εν γένει, της κοινωνίας. Κατά δεύτερον, πολύ μεγάλο ρόλο έχει παίξει η αποφασιστικότητα του κράτους να βρεί επιτέλους τον δρόμο του και να εφαρμόσει αυστηρή πολιτική σε αυτούς που δεν εφαρμόζουν τους νόμους, μη λογαριάζοντας ότι κάποιοι είναι ισχυρότεροι από άλλους.

Η μεταβολή αυτή της κοινωνίας, που για όσους ζούμε στην Βουλγαρία, την βλέπουμε σταδιακά να συμβαίνει, με την πάροδο του χρόνου, θα μπορούσε να ισχυροποιηθεί και να δώσει τη θέση της σε μιά νέα γενιά επιχειρηματιών που θα στηρίζονται μόνο στην ηθική και στην λογική του να επιχειρούν με τρόπους και πρακτικές που δεν θα έχουν κανένα ερωτηματικό. Πρακτικές, που θα είναι ξεκάθαρες και δεν θα δημιουργούν ηθικά ερωτήματα.

Η Βουλγαρία έχει μιά μοναδική ευκαιρία, αυτή της αναγέννησής της μετά την μεταπολίτευση από τον Κομμουνισμό, την κρίση του 1997 και αυτή του 2008, να γυρίσει πιό δυνατή με μιά γενιά νέων ανθρώπων που θα εκπροσωπούν μιάν άλλη σχολή σκέψης. Αυτούς που αποφοιτούν από ξένα πανεπιστήμια (περίπου 2.000 – 3.000 φοιτητές πάνε κάθε χρόνο στο εξωτερικό, κυρίως στην Αμερική) και αποκτούν από τις νέες τους εμπειρίες μιά καλύτερη σκέψη ως προς το πώς μπορούν να αξιοποιούν την επιχειρηματική τους σκέψη και την αξιοποίηση μιάς ευκαιρίας, με τρόπους όπως αυτοί που χρησιμοποιούνται από τις προηγμένες κοινωνίες.

Είμαι γενικότερα οπαδός του Αγγλοσαξωνικού μοντέλλου, που δίνει ευκαιρίες σε όλους ανάλογα με την αξία τους και την ικανότητά τους να χρησιμοποιήσουν τα εργαλεία ανάπτυξης που προσφέρει η κάθε κοινωνία. Θεωρώ σωστή την πολύ αυστηρή εφαρμογή όρων και προδιαγραφών σε μιά κοινωνία, που να λειτουργούν αποτρεπτικά γι’ αυτόν που θα ήθελε να τους παραβεί με κάποιον τρόπο. Πιστεύω ότι η ηθική σκέψη στην επιχειρηματικότητα κατακτάται μέσα από αλλαγές που γίνονται σε μιά κοινωνία, σε βάθος 20-ετίας ή και 30-ετίας. Οταν όμως κατακτηθούν δημιουργούν ένα σύνολο που λειτουργεί πιό συνεκτικά και αποτρέπει λογικές παρακμιακής πρακτικής.

Ξέρω ότι πολλοί αναγνώστες μου θα θεωρήσουν τις σκέψεις μου εκτός λογικής και ίσως υπερβολικές. Ομως είναι εφικτές και πραγματοποιήσιμες, όσο ήταν πραγματοποιήσιμη η Ευρωπαϊκή προοπτική της Βουλγαρίας το 2007, μόλις 10 χρόνια μετά την πλήρη της οικονομική κατάρρευση, το 1997. Κανείς δεν θα πίστευε το 1998, ας πούμε, ότι κάτι τέτοιο θα συνέβαινε σε τόσο σύντομο διάστημα, όμως αυτό συνέβη. Και όχι μόνον συνέβη αλλά έγινε μέσα στα πλαίσια μιάς εξαιρετικής μακροοικονομικής διαχείρισης από πλευράς κράτους, κάτι που είναι άξιο συγχαρητηρίων για τη χώρα και για τους πολίτες της.

Τέλος, πέρα από κάθε σκέψη, η προσπάθεια λειτουργίας του κράτους με σεβασμό απέναντι στον πολίτη, είναι ένας βασικός παράγοντας που θα βοηθήσει στην ορθολογική μετατροπή του ατόμου και της κοινωνίας στον ηθικό τρόπο διαχείρισης και σκέψης. Το κράτος θα πρέπει να μάθει να αντιμετωπίζει τον πολίτη με περισσότερο σεβασμό και αξιοπρέπεια. Ετσι και ο πολίτης θα κάνει το ίδιο, μαθαίνοντας από αυτή την πρακτική. Θα σέβεται το κράτος και θα νιώθει αλλυλεγγύη για την πορεία του και την ύπαρξή του.

Νομίζω ότι η Βουλγαρία έχει την δύναμη να μετεξελιχθεί σε μιά πολύ καλύτερη κοινωνία μέχρι το 2025 και αυτός πρέπει να είναι ο στόχος όλων μας και ιδιαίτερα αυτών που διοικούν την χώρα.